Dugsigu wuu bilaabmay – ku soo dhawaada sannad dugsiyeedka cusub!

Shalay, 2,651 arday oo cusub oo fasalka koowaad ah ayaa waxbarashadooda ka bilaabay Vantaa. Lixdan iyo lix iyaga ka mid ah waa kuwa ku hadla afka Iswiidhishka. Anni Jansson, oo dhigta fasalka koowaad ee dugsiga hoose dhexe ee Pähkinärinteen koulu, ayaa sheegtay in maalinta koowaad ee dugsiga ay dad badan u ahayd mid aad u xiiso badan, balse yaxyaxsanaantii ayaa qarsoontay markii qof kastaa uu booskiisa gaarka ah ka helay fasalka oo uu bartay macallinka iyo ardayda kale. Dhab ahaantii, waxa laga yaabaa in macalinku uu ka sii yaxyax badnaa ardayda! Anni waxay nuxurka ku soo koobtay dhawrkii maalmood ee ugu horreeyay: 

- Maanta, maalintii ugu horraysay ee dugsiga, waxaanu isku sheekaynay mahadhada aan kala kulanay xagaaga, waxaanu ciyaarnay ciyaar hees ah, waxaanu ku sahminay daarada dugsiga oo aanu dhageysanay sheeko. Jimicsiga qalinka ee maanta si fiican ayuu u dhacay, waan ku faanayaa ardaydayda! Carruurtu waxay si qab leh u xirteen koofiyadahooda jaalaha ah ee fasalka koowaad. Maalinta Jimcaha, waxaanu ciyaari doonaa ciyaarta ABC. Waxaanu haynaa halxiraale muujinaya jaldiga buugga ABC. Qaybaha halxiraalaha waxay ku qarsoon yihiin daarada dugsiga ardayduna waxay iska kaashanaayaan sidii ay u heli lahaayeen. Marka qaybaha halxiraalaha la soo helo, ardaydu waxay heli doonaan buugaagtooda ABC-ga ee u gaar ah. 

Helitaanka buugaag-dugsiyeedkaaga gaarka ah waa wax ay ardaydu inta badan aad u rajaynayaan, laakiin wali waxay u baahan yihiin inay sugaan waqti xoogaa yar dheer; Labada toddobaad ee ugu horreeya waxay ku saabsan yihiin isbarashada ardayda iyo jawiga dugsiga iyada oo aan wax buugaag ah lagu mashquulinin. 

Dugsiyada sare waxay ku nool yihiin waqtiyo xiiso leh 

Bilaabidda dugsiga hoose sare iyaduna sidoo kale waa dhacdo muhim ah. Ardayda dugsiyada hoose/dhexe waxay leeyihiin macallin fasal u gaar ah, laakiin dugsiga sare, ardaydu waxay leeyihiin dhawr maado iyo macalimiin kala duwan. Dabcan, fasal kastaa wuxuu leeyahay kormeerahooda u gaarka ah, laakiin ardaydu maalin kasta ma arkaan kormeeraha. Waxaa jira maaddooyin badan iyo qaar ka mid ah ardayda fasalka toddobaad, xitaa dhismaha dugsigu wuxuu noqon karaa mid ku cusub. Linnéa Lindqvist, oo hadda fasalka toddobaad ka bilaawday dugsiga Helsinge skola, ayaa sharraxday dareenkeeda subaxdii ugu horreysay ee sannad-dugsiyeedka: 

- Waxaan dareemayaa wanaag. Subaxdii, waan yara yaxyaxsanaa, sababtoo ah dugsigii hore waxa uu gurigayga u jiray 900 oo mitir oo kaliya, laakiin hadda waxaan dugsiga ku yimaada bas. Dugsigu sidoo kale waa uu ka weyn yahay, markaa haddii aan heli waayo fasalka, waxaa laga yaabaa inaan weydiisto jihooyinka. 

Linnéa waxay sheegtay in iyada iyo shan saaxiibbadeeda ka mid ah ay isku fasal noqdeen. Waxaa sidoo kale jira arday kale oo ay taqaano. Waxay aad ugu faraxsan tahay bilawga casharrada. Ma jirtaa maaddo gaar ah oo ay aad u rajaynayso? 

- Waxbarashada jimicsiga jirka. Waxaan rabaa inaan diirada saaro kubada cagta si aan u noqdo ciyaaryahan wanaagsan. Waxaan ula jeedaa, horeba waan ugu wanaagsanaa, laakiin waxaan hiigsanayaa meel sare, Linnéa ayaa sidaa tiri. 

Ardayda dhigata fasalka sagaalaad, ayaa dhanka kale, bilaabaya sanad dugsiyeedkoodii ugu dambeeyay ee dugsiga hoose/dhexe. Qaar ka mid ah dhacdooyinka waaweyn ee fasalka sagaalaad waa hordhaca xilliga nolosha shaqada iyo, guga, codsiga ku aadan waxbarashada dheeraadka ah. Sanad ka dib, ardayda maanta dhigata fasalka sagaalaad waxay gelayaan marxalad cusub oo waxbarashadooda ah marka ay u gudbaan, sida waafaqsan danahooda gaarka ah, oo ay u gudbaan waxbarashada guud ee dugsiga sare ama farsamada gacanta. Dennis Larkiala waxaa uu dhiganayay Dugsiga Caalamiga ah ee Vantaa tan iyo waxbarashadii ka horaysay dugsiga hoose. Waxa uu ku dhammaystay dugsiga sababtoo ah waxa uu ku noolaa Thailand isaga oo yar oo doonaya in uu waxbarashada ku sii wato  Af-Ingiriisiga. Hadda, waxa uu bilaabaya fasalka sagaalaad. Sidee ayaad dareemaysaa inaad bilawda sanad-dugsiyeedkaaga ugu dambeeya ee dugsiga hoose/dhexe? 

- Waa wax lagu farxo in aad bilawda cutub cusub oo noloshaada ah: dhammaadka dugsiga hoose/dhexe iyo bilowga dugsiga sare ee guud. Dabcan, sidoo kale xoogaa waxay leedahay walaac yar maadaama kani yahay sanadka ugu dambeeya oo aad u baahan tahay inaad hesho darajooyin wanaagsan. Isla mar ahaantaana, aad u baahan tahay inaad hubiso inaad ku raaxaysato daqiiqadaha wanaagsan ee xiisaha leh ee aad hesho – diiradda saar waxyaalaha ugu fiican ee sanad-dugsiyeedkan ugu dambeeya! Waxa ugu wanagsan ee ku saabsan sanad dugsiyeedka cusub waxay u badan tahay inaad la kulanto saaxiibo badan oo aad wakhti kula qaadato dugsiga. 

Sidee ayuu Dennis isugu diyaariyay sanadka soo socda? 

- Waxaan naftayda ka dhaadhiciyay fikrada ah in aan sannadkan si dhab ah u qaadan doono. Waxaan isku dayi doonaa in aan darajooyinka ugu wanaagsan intii suurtagal ah ka keeno maaddo kasta, si aan ugu farxo waxa aan ku guulaystay fasalka sagaalaad, Dennis ayaa sidaa yiri. 

Sida laga soo xigtay Dennis, sannad-dugsiyeedkan ka dib, wuxuu jeclaan lahaa inuu u guuro Kuusamo halkaas oo uu ku yaallo dugsiga sare ee kaliya ee ku jihaysan baraf fuulida, ama akadeemiyadda baraf fuulida ee Finland. 

- Run ahaantii waxaan leeyahay hannaan ku jihaysan hadafka baraf fuulida, taas oo ah sababta qorshuhu u yahay inaan u guuro halkaas oo aan tago akadeemiyada. Olombikada waa hadafka. 

Sanad dugsiyeedka cusub ayaa sidoo kale ka bilowday guud ahaan dugsiyada sare, Varia iyo dugsiyada ka horeeya kuwa hoose 

Marka laga soo tago dugsiyada hoose/dhexe, sannad-dugsiyeedka ayaa ka billowday dugsiyada sare ee guud ee magaalada Vantaa, kulliyadda farsamada gacanta ee Varia iyo dugsiyada barbaarinta. Arday cusub oo wadartooda dhan tahay 1,337 ayaa ka bilaabay dugsiyada sare ee guud ee magaalada. Konton iyo lix ka mid ah waxay ka bilaabeen rugta jimicsiga ee Helsinge ee ku baxa afka Iswiidhishka. 

Sannad dugsiyeedka cusub ee Varia wuxuu bilaabmay wax yar ka hor, markay ahayd Arbacada, 2 Agoosto. Bisha Agoosto, qiyaastii 1,119 arday oo shahaadada cusub ayaa ka bilaabi doona Varia, kuwaas oo ay weheliyaan wadar ahaan 217 arday oo bilaabi doona waxbarashada aasaasiga ah ee dadka waaweyn iyo waxbarashada diyaarinta ah ee u-qalmitaanka dugsiga sare. Diiwaangelinta joogtada ah waxay ardayda cusub u suurtogalinaysa inay bilaabaan waxbarashadooda wakhti kasta oo sanadka ah. 

Dayrtan, waxaa jira ilaa 2,600 oo carruur ah oo dhigta waxbarashada hore ee dugsiga hoose. Konton iyo labo ka mid ah carruurta ayaa bilaabay waxbarashada hore dugsiga hoose oo ku baxa luqadda Iswidhishka. 

Booliisku waxay xooga ku saaraan muhiimadda ammaanku leeyahay ee taraafikada gaadiidka iyo baraha bulshada labadaba

Ammaanku waa qayb muhiim ah oo ka mid ah bilowga sannad dugsiyeedka, iyada oo aan loo eegin fasalka uu canugu ama ardaygu dhigto. Taxadirku waa furaha gaadiidka, sababtoo ah carruurta yaryar mar walba ma awoodaan inay si sax ah u ilaaliyaan socodka taraafikada gaadiidka. Kormeeraha guud Katri Lehti oo ka socda Waaxda Booliska ee Eastern Uusimaa ayaa sheegtay in booliisku uu ilaalinayo sida wanaagsan ee loogu dhaqmo xeerarka ku saabsan isgoysyada dadka lugeynaya, gaar ahaan, in la dabagalo oo ay la xiriirta bilowga sannad dugsiyeedka, in niyada booliisku uu diiradda saari doono agagaarka goobaha dugsiyada, gaar ahaan bilowga iyo dhammaadka maalinta dugsiga. 

Lehti waxa ay sheegtay in waalidiinta iyo dadka ardayda masuulka ka ah ay tahay in ay dhawr jeer si wada jir ah u maraan jidka dugsiga iyaga iyo ardaydooda fasalka koowaad iyo xataa kuwa labaad. Waalidiintu waa inay sidoo kale qorsheeyaan jidka dugsiga iyagoo ku salaynaya sida uu ammaan u yahay, xitaa haddii xulashooyinka ammaanka badan ay waddada ka dhagayso mid xoogaa yar dheer. Xaalado khatar ah, si kastaba ha noqotee, ayaa laga yaabaa inay ka soo baxaan jidka dugsiga loo maro marka, tusaale ahaan, carruurtu aysan u fiirsanin taraafikada gaadiidka marka ay eegaan talefoonadooda, ay la ciyaarayaan asxaabtooda ama ay kula soo yaacaan waddada asxaabtooda. 

Waaxda Booliska Eastern Uusimaa waxay sheegtay in muddo ah ka dib, in canug kastaa uu baran doono qaanuunka iyo xeerarka guud ee taraafikada gaadiidka, laakiin ay sidoo kale muhiim tahay in la barto oo la raaco xeerarka iyo shuruucda dugsiga lagu barto. Si kastaba ha noqotee, waxa ugu muhiimsan marka loo eego booliisku waa in qofna aan cidla looga tegin ama loo cagajugleyn. Sarreeye sare Hanna-Liisa “Hissu” Hartikainen ayaa sheegtay in cagajuglaynta dhacdo ay aad ugu badan tahay baraha bulshada, lagana qariyo dadka waaweyn: 

- Kooxaha asxaabta ayaa wadaagay kooxaha WhatsApp halkaas oo ay uga hadlaan wax kasta oo dugsiga la xiriira. Xaalad caadi ah, mid ka mid ah xubnaha kooxda ayaa lagula kacaaya hadal taban iyo gardaraysi ah. Waalidiinta iyo masuuliyiinta ardayda waa inay bartaan waxa TikTok, Instagram, WhatsApp, Snapchat iyo Facebook ay yihiin iyo waxa ay xaddidaada da'doodu tahay. 

Talada Hissu ee ku aadan qof kasta oo la gardaraysto waa inuu kaydiyo fariimaha iyo sawirada si caddayn ugu noqoto gardaraysiga. “Kiisaska gardaraysiga waa in mar kasta la baaro iyadoo taageero la helaayo qof weyn iyo dhibbanaha gardaraysigana waa inaan waligiis keligii laga tegin. Waqtiyada iyo taariikhaha marka ay cagajuglayntu dhacday, magaca ama magaca isticmaalaha, cinwaanka iimaylka iyo cinwaanka IP-ga cagajugleeyaha ayaa gacan ka geysan doona xallinta kiiska. Ha ka labalabaynin inaad booliiska la soo xiriirto, haddii cagajuglayntu ay aad u daran tahay. 

Sannad dugsiyeedka ha idiin wacnaado, qof walba!